Słownik

Transformacja pogórnicza to złożony, długofalowy proces przekształcania regionów, które przez dekady były silnie związane z przemysłem wydobywczym, zwłaszcza górnictwem węgla kamiennego i brunatnego. W obliczu wygaszania kopalń, wyczerpywania zasobów naturalnych oraz globalnych trendów związanych z ochroną klimatu i przechodzeniem na gospodarkę niskoemisyjną, regiony te muszą przejść głęboką restrukturyzację gospodarczą, społeczną i środowiskową.

Proces ten wiąże się z licznymi wyzwaniami, takimi jak wysokie koszty finansowe, opór społeczny wobec zmian, konkurencja z innymi regionami o inwestycje czy konieczność zachowania tożsamości kulturowej obszarów pogórniczych. Transformacja pogórnicza nie jest jedynie techniczną zmianą struktury gospodarczej – to głęboka przemiana sposobu życia, myślenia i funkcjonowania całych społeczności. Jej powodzenie zależy od współpracy władz lokalnych, państwowych, organizacji społecznych, przedsiębiorców i samych mieszkańców.

Transformacja pogórnicza

Zero waste

Zero waste to strategia mająca na celu zmniejszenie ilości generowanych odpadów poprzez ograniczenie ich powstawania, ponowne wykorzystanie dostępnych materiałów oraz maksymalizację procesów recyklingowych. Opiera się na idei obiegu zamkniętego, gdzie surowce są wykorzystywane w sposób ciągły, zamiast być składowane lub spalane. Kluczowe jest unikanie produktów jednorazowego użytku, ograniczenie marnotrawstwa oraz projektowanie przedmiotów z myślą o ich trwałości i możliwości naprawy. Celem zero waste jest zmniejszenie negatywnego wpływu działalności człowieka na planetę poprzez ograniczenie nadmiernej konsumpcji i efektywniejsze zarządzanie zasobami. Strategia ta znajduje zastosowanie zarówno w codziennym życiu konsumentów, jak i w strategiach biznesowych oraz polityce miejskiej.

Różnorodność biologiczna, to pojęcie obejmujące zróżnicowanie życia na Ziemi na wszystkich jego poziomach. Obejmuje różnorodność ekosystemów, czyli zespołów organizmów żywych i ich siedlisk, różnorodność gatunków, czyli wszystkich żyjących organizmów na Ziemi, oraz różnorodność genetyczną, czyli zróżnicowanie materiału genetycznego w obrębie gatunków. Jest ona niezbędna dla dobrobytu człowieka, ponieważ zapewnia funkcje podtrzymujące gospodarki i społeczeństwa. Bioróżnorodność jest również niezwykle istotna dla usług ekosystemowych (usług zapewnianych przez środowisko naturalne), takich jak zapylanie, regulowanie klimatu, ochrona przed powodziami, żyzność gleb oraz produkcja żywności, paliw, włókien i lekarstw.

Bioróżnorodność

Sprawiedliwa transformacja to proces zmiany rodzaju gospodarki z wysokoemisyjnej na zeroemisyjną ze szczególnym uwzględnieniem dobrostanu lokalnej ludności pod względem ciągłości zatrudnienia i środowiska, w którym żyją. Polega ona na stworzeniu alternatywnych gałęzi gospodarki i zapewnieniu miejsc pracy osobom, które je stracą w wyniku stopniowego zamykania przedsiębiorstw takich jak kopalnie czy elektrownie. Musi ona przebiegać:

• zgodnie z zaplanowanym wcześniej harmonogramem,
• z udziałem społeczności, której ona dotyczy.

Inkluzywność to pojęcie ściśle związane z tworzeniem środowiska, które cechuje pełna akceptacja i równe traktowanie każdej osoby, bez względu na płeć, wiek, tożsamość czy indywidualne cechy. Jej głównym założeniem jest aktywne tworzenie atmosfery wolnej od nietolerancji i barier, w której każdy czuje się ceniony, szanowany i ma poczucie przynależności. Inkluzywność to proces ciągły, wymagający świadomego zaangażowania w budowanie kultury otwartości, która eliminuje dyskryminację i umożliwia wszystkim równy dostęp do zasobów, awansów oraz możliwości rozwoju zawodowego.

W kontekście miejsca zatrudnienia, inkluzywność stanowi jedną z najważniejszych wartości dla wielu pracowników, a szczególną uwagę na jej przestrzeganie zwracają przedstawiciele pokolenia Millenialsów i Generacji Z. Inkluzywne środowisko pracy to takie, w którym każdy, niezależnie od wieku czy pochodzenia, czuje się komfortowo, jest szanowany i doceniany. Kiedy pracownicy czują się docenieni, bardziej utożsamiają się z firmą. Wdrożenie inkluzywności przekłada się na szereg wymiernych korzyści biznesowych. Firmy aktywnie zarządzające różnorodnością i inkluzywnością osiągają lepsze wyniki finansowe, a organizacje z zróżnicowaną kadrą kierowniczą są bardziej innowacyjne i skuteczniej podejmują decyzje.

Ponadto, inkluzywne środowisko pracy ma pozytywny wpływ na retencję pracowników. Pracownicy, którzy czują się akceptowani i doceniani, rzadziej odchodzą z firmy, co zwiększa lojalność zespołu i znacząco ogranicza koszty związane z rotacją kadry. Długoletni pracownicy, dobrze zorientowani w strukturach i kulturze organizacyjnej firmy, mogą stale się rozwijać i wprowadzać wiele nowych rozwiązań optymalizujących kluczowe procesy.

Wzmacnia się również reputacja marki. Organizacje promujące różnorodność i inkluzywność są postrzegane jako nowoczesne i odpowiedzialne społecznie, co przyciąga zarówno klientów, jak i utalentowanych kandydatów do pracy.

Włączenie społeczne to koncepcja, która zakłada, że każda jednostka, niezależnie od swojej sytuacji, powinna mieć swobodny dostęp do podstawowych zasobów i usług. Oznacza to, że pochodzenie, religia, przynależność etniczna, orientacja seksualna, zdolności intelektualne, płeć, czy sytuacja materialna nie powinny być przeszkodą w dostępie do edukacji, usług zdrowotnych, zatrudnienia, mieszkania i bezpieczeństwa. Włączenie społeczne dąży do stworzenia społeczeństwa, w którym każdy ma równe szanse i może w pełni uczestniczyć w jego życiu.

Dialog społeczny jest kluczowym elementem budowania porozumienia i współpracy w społeczeństwie. To nie tylko relacje między związkami zawodowymi i organizacjami pracodawców, ale także ich wzajemne stosunki z organami państwowymi, takimi jak rząd, samorząd lokalny i inne instytucje. Proces stałej interakcji ma na celu osiągnięcie porozumienia w ważnych kwestiach społecznych i gospodarczych.

Integracja międzypokoleniowa to inicjatywa, która ma na celu zbliżenie ludzi w różnym wieku, szczególnie seniorów oraz dzieci i młodzież. Poprzez współpracę i naukę między różnymi pokoleniami, promuje się wzajemne wsparcie i zrozumienie. To z kolei prowadzi do budowy bardziej zrównoważonego i solidarnego społeczeństwa, w którym każda grupa wiekowa wnosi wartość i perspektywę.

Wykluczenie społeczne to sytuacja, w której jednostki nie mają równego dostępu do możliwości i usług, które są niezbędne do godnego i szczęśliwego życia. Nie chodzi tylko o dostęp do infrastruktury takiej jak elektryczność czy bieżąca woda, ale także o usługi takie jak edukacja, opieka zdrowotna i system opieki społecznej. Wykluczenie to także niemożność bycia wysłuchanym i uczestniczenia w życiu społecznym na równych zasadach.

Zielona transformacja to jedno z kluczowych pojęć współczesnej gospodarki i polityki, które odnosi się do kompleksowej zmiany w kierunku bardziej zrównoważonego i ekologicznego modelu rozwoju. To proces obejmujący różnorodne działania, mające na celu ochronę środowiska, przeciwdziałanie zmianom klimatycznym oraz poprawę jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń.
Główne założenia tego procesu obejmują: dekarbonizację gospodarki (zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, zwłaszcza poprzez ograniczenie wykorzystania paliw kopalnych na rzecz odnawialnych źródeł energii, takich jak energia słoneczna, wiatrowa czy wodna); zrównoważone zarządzanie zasobami (ochrona zasobów naturalnych poprzez promowanie recyklingu, zmniejszenie ilości odpadów oraz efektywne wykorzystanie surowców); rozwój zielonych technologii (inwestowanie w innowacyjne rozwiązania technologiczne, które wspierają efektywność energetyczną i ograniczają wpływ działalności człowieka na środowisko) oraz zrównoważony transport (promowanie ekologicznych form transportu, takich jak pojazdy elektryczne, rowery, komunikacja zbiorowa, a także rozwój infrastruktury dla tych środków transportu), a także ochronę bioróżnorodności (zatrzymanie degradacji ekosystemów, odbudowa zniszczonych siedlisk i ochrona zagrożonych gatunków).

Rekultywacja terenów to proces przywracania wartości użytkowych i ekologicznych obszarom zdegradowanym przez działalność człowieka. Obejmuje działania techniczne i biologiczne, takie jak oczyszczanie gleby, przywracanie naturalnego ukształtowania terenu i zalesianie. Rekultywacja przyczynia się do ochrony środowiska, redukcji zanieczyszczeń, zwiększenia bioróżnorodności i znaczącej poprawy jakości życia mieszkańców

Błękitno-zielona infrastruktura (BZI to system rozproszonych rozwiązań, które wykorzystują naturalne procesy do zarządzania wodami opadowymi. Celem BZI jest spowolnienie odpływu, zatrzymanie wody w miejscu opadu oraz oczyszczanie jej z zanieczyszczeń. BZI obejmuje m.in. rowy bioretencyjne, stawy, ogrody deszczowe i łąki kwietne. Korzyści z BZI to obniżenie temperatury latem, redukcja ryzyka powodzi, ochrona przed podtopieniami i oczyszczanie wód opadowych.

Zarządzanie środowiskiem to proces planowania, wdrażania i monitorowania działań mających na celu ochronę i poprawę stanu środowiska naturalnego. Ma ono kluczowe znaczenie dla firm i organizacji, które chcą działać odpowiedzialnie. Zarządzanie środowiskiem wspiera zrównoważony rozwój, pomaga w spełnianiu wymogów prawnych, generuje oszczędności kosztów, poprawia wizerunek instytucji i samorządów.

„Czwarta przyroda” to koncepcja w ekologii i planowaniu przestrzennym, która odnosi się do obszarów i ekosystemów powstających spontanicznie w miejscach przekształconych przez człowieka, takich jak nieużytki, opuszczone tereny przemysłowe czy zdegradowane przestrzenie miejskie. W przeciwieństwie do „pierwszej przyrody” (dzikich, naturalnych obszarów) i „drugiej przyrody” (krajobrazu zmodyfikowanego przez rolnictwo), a także „trzeciej przyrody” (przyrody kontrolowanej i kształtowanej, jak parki miejskie czy ogrody), czwarta przyroda rozwija się bez nadmiernej ingerencji człowieka. Przykładem czwartej przyrody mogą być opuszczone fabryki, gdzie roślinność stopniowo zarasta puste przestrzenie, przekształcając je w spontaniczne zielone enklawy. Te miejsca charakteryzują się dużą różnorodnością gatunków przystosowanych do życia w trudnych warunkach – np. na glebie o niskiej wartości odżywczej czy w otoczeniu betonowych struktur. Czwarta przyroda budzi coraz większe zainteresowanie ekologów i urbanistów, ponieważ takie tereny, mimo że często postrzegane jako „nieużytki”, pełnią istotne funkcje ekologiczne: wspierają bioróżnorodność, stanowią siedliska dla rzadkich gatunków roślin i zwierząt, a także pomagają w ograniczaniu miejskiego efektu wyspy ciepła.